Şubat 1988
Azerbeycan’da beyaz jenosid!
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde yaşayan Kürt halkı tarafından Sovyetler Birliği’nde üst makamlarına sunulan mektup
SBKP MK Birinci Sekreteri M.S. GORBAÇOV’a Yüksek Sovyet Başkanlığı Başkanı A.A. GROMİKO’ya SSCB Bakanlar Kurulu Başkanı N.İ. RİJKOV’a
Hayastan (Ermenistan) K.P Birinci Sekreteri K.S. DEMİRÇYAN’a Azerbccan K.P Birinci Sekreteri K.M. BAGİRüV’a
Kürt Halkı Tarafından
Sovyetler Birliği’nde Kürtler, Hayastan (Ermenistan), Azerbeycan, Gürcistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Sovyetler Birliği’ne ait başka cumhuriyetlerde yaşamaktadırlar. Onların tümünün durumunu birbirleriyle karşılaştırdığımız takdirde, milli sorunun sosyal-siyasal ve kültürel düzeylerin cumhuriyetten cumhuriyete keyfiyete bağlı olarak nasıl çözümlenmiş olduğunu görebiliriz. Karşılaştırma için Kürt nüfusunun en büyük kısmının yaşamakta olduğu Ermenistan’ı ve Azerbeycan’ı ele alalım ve fazlasıyla ikna edici olan delillere ve verilere bakalım.
1923 yılında Azerbeycan SSCB sınırları içinde, idari merkezi Laçin olan Kürt bölgesi (Kürdistan) kuruldu. Bölge, Kelbacar, Gubatlı, Kurt-Aci, Murad-Khalil ve Garaışlağ ilçelerinden meydana geliyordu.
Lenin Kürt bölgesindeki durumu ilgi ile takip etti.
Önder Lenin’in dikkatli ve titiz davranışı sayesinde Kürtler için okullar açıldı, okul kitapları, diğer kitaplar basıldı ve “Sovyet Kürdistanı” gazetesi yayımlandı. Şuşi şehrinde Kürtler için bir Pedagoji Enstitüsü ve diğer kültürel kuruluşlar açıldı. Sovyet yönetiminin ilk yıllarında Kürt halkı sosyal ve kültürel bir yükseliş yaşadı.
Fakat bu durum uzun sürmedi. 1929 yıllarının sonlarından itibaren Kürt halkına yönelik siyasi tutum değişti. Kürt bölgesi ortadan kaldırıldı. Kürt nüfusunun önemli kısmı zorla Kazakistan’a ve Türkmenistan’a sürgün edildi…
Güzel sanatlar ile kültür dallarında çalışanlar ve ilerici, önder, aydın kişiler halk düşmanı ilan edilerek yok edildiler, kurşuna dizildiler.
Stalin’den sonra, 1957 yılında sürgün yerleri kaldırıldı ve Kürtlerin daha önceki kendi ikametgahlarına geri dönmelerine izin verildi. Fakat Kürt Bölgesi ilin yeniden inşa edilmesi artık imkansız olmuştu. Her türlü hakların çiğnenişine eskisi gibi devam edildi. Stalin döneminde uyanmış olan Pantürkizm, Marksizm-Leninizm bayrağı ile maskelenmiş olarak gizliden faaliyetini sürdürmeye devam etti. Bugün de Azerbeycan’da türdaş Kürt nüfusun varlığı resmen inkar edilmekte, istatistik veriler tahrif edilmekte, Kürtlerin miktarı devamlı olarak az gösterilmektedir.
Azerbeycan’da, Kürt yazar, sanatçı, ressam ve Sovyet parti mekanizmalarında çalışan herhangi bir fert mevcut değildir. Bir Kürdün, herhangi bir sorumlu göreve sahip olabilmesi için kimlik belgesindeki milliyetine ilişkin yere “Azeri” yazılımasını temin etmesi şarttır.
Şimdi Azerbeycan’daki Kürtlerin durumuyla Ermenistan’daki Kürtlerin durumlarını karşılaştırırsak:
Sovyet devriminden hemen sonra, Ermenistan hükümeti Kürtlere sosyalizmi inşada yürümeleri için imkan verdi. Bugün Erivan şehri, Sovyetler Birliği içinde Kürt kültürünün en tanınmış ve önemli merkezidir. Her kongre, plenum, konferans ve tartışmalarda Ermenistan’da yaşayan bütün halklara Kürtlere, Yunanlara, Asurilere ve Azerilere (Tatarlara) büyük yer verilmektedir.
1930 yılından itibaren Ermenistan’da “Riya Taze” adlı Kürt gazetesi yayınlanmaktadır. Aynı yıldan itibaren Kürtçe siyasal, bilimsel, sanatsal eserler ve çocuk kitapları yayımlanmaktadır. Kürt köylerinde Kürtçe ders yapan okullar faaliyettedirler. Hergün Kürtçe radyo yayını yapılmaktadır. Ermenistan Yazarlar Birliğinin bir kanadı olarak Kürt Yazarları Bölümü vardır. Ermenistan’ın Doğu Bilimleri Enstitüsü’nde, Kürt halkının tarihini, dilini, edeybiyatını ve sanatını incelemek amacıyla Kiirdoloji Bölümü oluştutulmuştur, çalışmalarını sürdürmektedir.
Ermenistan’da Kürt halkı her alanda kendisine yönelik iyi niyeti ve gösterilen özeni hissetmektedir. Oysa Azerbeycan’da 1929 yılından itibaren bu iyi niyet ve özenden yoksun kalmışlardır. P&rti’nin 20. Kongresi’nden (1961) sonra Kürtler, Azerbeycan’da kendi meşru haklarını tekrar inşa etmek için bir çok kez giri¬şimde bulunmuşlardır. SBKP Merkez Komitesi’ne başvuruda bulunularak bir delegasyon gönderilmiştir. Fakat, vaatlerden ve yapılan önerilerin desteklenmesinden başka hiç bir şey elde edememişlerdir. Sorun, Azerbeycan K.P M.K’ne her gelişinden sonra sönmüş ve dinmiştir. Üstüne üstlük, Kültlerin zaten zor olan durumları daha da ağırlaşmıştır. 200.000’den fazla Kürdün pasaportlarındaki “Milliyeti” hanesine “Azeri, Azerbeycanlı” yazılmıştır. Bu, Kürt halkını “kendi kökünden uzaklaştırmayı “amaçlayan T.C yöneticilerinin tatbik etmekte oldukları maksada uygun siyasetinin Azerbeycan SSCB’sinde doğrudan doğruya uygulanmasıdır.
Azerbeycan’ın sınır bölgelerine yakın yerlerde yaşadıkları için Kürtler, devamlı olarak Ermenilerle temas içindedirler. Bu durum onların birbirleriyle olan ilişkilerini daha da derinleştirmekte, sosyalist enternasyonalizmi kuvvetlendirmektedir. Ermenistan’da yaşamakta olan Kürtler, Azerbeycan’da soydaşlarının geleceği hususunda kayıtsız kalamazlar. Kürtler, Azerbeycan1 da “kanuni haklarından yoksun bırakılmışlardır” kültürel gelişme için en ilkel şartlardan mahrumdurlar, onlar tamamen “kendi kökünden uzaklaştırma” tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaktadırlar.
Esas itibariyle Kürtlerle meskûn olan ve daha önce Kürt Bölgesi’ni teşkil eden Ermenistan Cumhuriyeti ile ARTSAKH (Dağlık Karabağ) arasındaki yüzeyin Haygasan (Ermeni)’ın, SSC’nin sınırları içine alınmasının teminini rica ediyoruz.
Böyle bir çözüm, gerek iktisadi ve gerek sosyal bakımdan hem Kürt halkı, hem Ermeni ve hem de tüm SSCB devleti için elverişli, mantıklı ve uygun bir çözüm olur. Bu çözümün uygulanması durumunda, yeni bir okul siste¬mi, yeni ders kitapları ve okul planları meydana getirmek; kürtçe yeni gazete yayımlamak gerekliliği, kürtçe radyo yayını ve Kürt matbaa merkezini yeniden kurulması gibi sorunlar ortadan kalkar. Çünkü, yukarıda sözü geçen bu kurumlarm mevcudiyeti Ermenistan’da çoktan beri bulunmaktadır. Ayrıca, Ermenistan’da mevcut bulunan sosyal, kültürel kurumları yeni baştan inşa etmenin gerekliliğini de ortadan kalkar.
Kürt kültürünün ve Kürt halkının sosyal gelişimi için son yıllarda Gürcü SSC’nde çok şey yapılmaktadır. Halbuki Azeri idari makamlarının eylemleri neticesinde yaratılmış olan uluslararası güvensizlik o kadar derindir ki bu güvensizliği gidermeyi başarmak hiçbir şekilde mümkün değildir.
Tekrar ve tekrar rica ediyoruz: idaresi altında yaşa-makta olan Kürt halkının isteğini olumlu cevaplandırınız. Ermenistan’a sınır olan Kelbacar, Laçin, Gubatlı ve Zangelan kazalarının Haygasan (Ermeni) SSC’ine bağlanmasını gerçekleştiriniz. Böylelikle Kürt halkının bu bölümü beyaz jenositten kurtarılmış olacaktır. İş bu beyaz jenosit, Azeri idari çevreleri tarafından da 1929 yılında başlatılmıştı ve günümüze kadar devam etmektedir.
Kürt halkı için yeniden düzenleme (Prestroyka) ve demokrasi demek, Azeri SSC idaresi altında yaşamakta olan kardeşlerinin geleceğinin köklü olarak düzeltilmesi ve değiştirilmesi demektir.
İMZALAR
İşçi ve Parti Emeklisi, SSCB Yüksek Sovyeti Sabık Mebusu, SSCB Yazarlar Birliği Üyesi. Ermeni SSC kültür dalında uzman NADO MAKHMUDOV (Erivan)
Ermeni SSC Doğu Bilimleri Enstitüsü, KUnloloji Bölümü Yönetmeni, Profesör Ş. KR. MHOYAN
SSCB Yazarlar Birliği Üyesi Vazire AŞO (Erivan)
Kimya Bilimleri Doktor Adayı Tosine RAŞİD (Erivan)
SSCB Gazeteciler Birliği Üyesi Ahmede GÖZE (Erivan)
İşçi ve Savaş Emeklisi, 1943 yılında SBKP Üyesi, SSCB Yazarlar Birliği ve SSCB Gazeteciler Birliği (hesi Alie ABDLRAHİMOV Filoloji Bilimler Doktoru, Ermeni SCC Sanal dalında uzman Haciye CİNDİ
Şair, gazeteci Alikhane MAME
SSCB Gazeteciler Birliği Üyesi Boris NADİROV
Yerenin, Kh. Abovyan adına Pedagoji Enstitüsü yüksek öğretim kürsü üyesi, Filoloji Bilimleri doktor adayı şair, Edebiyat bilim adamı
Zargaze RAŞ (MSTOYAN) (Erivan)
Şubat 1988’de gönderilmiş ye basına sunulmuştur.
Ermeniceden türkçeye B. Zartaryan çevirdi