HAKKÂRİ SANCAĞI

HAYATTA KALANLARDAN MİNAS GEVORGYAN, KHAÇATUR AVETİS­YAN VE SIRBUHİ’NİN, HAKKÂRİ SANCAĞININ KHOŞAB KAZASINDA­Kİ HURTUK KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI

22 Ağustos 1916, Nor Bayazet-Kolağran

Khoşap-Hurtuk 50 hane

914 seferberliği baskıyla [yapıldı]; Hovhannes’i öldürdüler, 1 [kişi] şimdiye kadar geri dönmedi. Panos’un, Tumas’ın evlerini ve daha başka 5 evi yaktılar.

Tekâlifi harbiye zorla alındı: 12 koyun, 380 ölçü buğday, 100 ölçü un, 30 litre yağ, 40 litre yün, 160 çift eldiven, 60 çift çuval, 30 sığır vs. Olam – Van, Başkale’ye.

1915’in Büyük Paskalyası’nı birkaç gün geçirdikten sonra, milli Bin­başı (1) Ahmet Bey, birkaç Akraklı köylüyü tarlalarda öldürdü ve Kalağranlı 2 adam gelip katliam yapıldığını anlattı. Bizler, silahlı ve silahsız erkekler, dağa kaçtık; kaymakam köyümüzdeydi. Jandarmalar bizi ta­kip etti; çatışma başladı. Zemaklı İslam Bey, Khaçanlı İbrahim Bey ve daha başkaları geldi, yaklaşık 400 kişiydiler. Bizim 17 savaşçımız vardı – Khaço, Tigran, Andreas ve diğerleri. Çarpışarak, Kırelli ve Hındıstanlı savaşçıların bulunduğu Hablasat Dağı’na geçtik. Çatışmada, bizden beş kişi öldürüldü – Abel, Hakob ve diğerleri. Dağda toplanıp Hındıstan’a indik, Varag Dağı’na geçtik. Biro’nun Kal’ında kaldık; 4 günde Varak’a gittik ve katledilmiş 7 ceset gördük, 3’ü vardapetti – (rahip) Aristakes (2), Petros (3) ve diğerleri. Koğpants ve Şuşants’da çatışmalar başlayana kadar Varag’da kaldık. 25 Nisan civarındaydı, gruplar Varag’dan Van’a çekil­di; biz 2 gün daha dağda kaldıktan sonra Van’a gittik; kadınlarımız ve çocuklarımız ise köyde kaldı.

Bir başka anlatıcı: Erkekler çarpışmaya gitti, biz köyde kaldık. [Kürtler] elimizdekileri götürdüler ve kadınlara vurmaya, para istemeye, dövmeye vs. başladılar. Sırme kadını kharçkatla4 dağladılar, bir kadının kollarını kestiler, birini de öldürdüler. Kürtler bu şekilde işkenceler yap­tıktan sonra 11 kadın ve çocuğu yanlarına alarak köyü terk ettiler. Tiruhi ve diğer köylü kadınları.

Mayıs başlarıydı, gelip bizi topladılar ve Van’a götürdüler, son­ra köye geri geldik. Yaklaşık iki ay orada kaldıktan [sonra] ricat oldu, Van’a, Berkri’ye (Muradiye) geldik. Köprüyü geçtik ve üzerimize mermi yağdı. 1.800 koyun, 300 kadar yüklü sığır bırakıp İgdir’e (İğdır) ve bura­ya kaçtık. Bu bahar köye gittik, mamurdu.

Ricatta kaybolanlar – 27; mevcut haneler – 20; var olan kişiler – 82.

1. Anlatanlar: Res Minas Georgyan, Khaçatur Avetisyan 2. Anlatan: Barseğ’in karısı Sırbo

Müfettiş Şirin

E MA, fon 227, liste 1, dosya 430, yaprak 32, orijinal, el yazısı.