HAYATTA KALAN BANAMŞAH OHANNESYAN’IN, HAKKÂRİ SANCAĞININ AĞBAK KAZASINDAKİ HASPISTAN KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI
11 Ağustos 1916, Tımbul
Anlatan Banamşah Ohannesyan, Ağbak’ın Haspıstan köyünden, şimdi Tumbul köyünde (Hin /eski/ Nakhicevan) yaşamaktadır.
Ruslar 18 Aralık 1914 dolaylarında Başkale bölgesinden geri çekildi. Türkler ile Kürtlerin azgınlığına kurban gitmemek için, biz Rusların uzaklaşmasından bir hafta sonra geri çekilmeye hazırlandık, çünkü Kürtler, Osmanlı birlikleriyle birlikte Baz, Arak ve asıl Ağbak’ı kılıçtan geçirmişlerdi bile. Lâkin ertesi sabah gitmek için biz daha geceleyin hazırlıklarımızı yaparken, ordu ve her taraftan toplanan Kürtler sabaha karşı, daha gün ağarmadan, köyümüzü kuşattı. Gizli yollardan kaçma imkânı olanlar başlarını kurtardı; kalanlar ise komşu Kürtlerin evlerine sığındı, fakat hepsi de hançer ve kılıçlarla katledildi veya kurşunlandı. Panik nedeniyle tam sayı bilinmiyor, fakat 100 haneden oluşan köyümüzün erkeklerinden tahminen yarısı katledildi. Öldürülenlerin içinde bizim köyün papazı Ter Vardan, muganni Toros, köyün tanınmış zenginlerinden Poğos, Tigran, Khıço ve Grigor vardı.
20 kadar kadını ve güzel kızı götürdüler. Türk askerlerinin, Kürtlerin, Kürt ağaların hepsi de katliama ve yağmaya katıldığından dolayı, götürenlerin kim olduğunu bilmiyoruz.
Varımız-yoğumuz yağmalandı. Biz, köyde kalan kadın ve çocuklar, çıplak ve aç bir şekilde yola düştük. Yolda da birçoğu açlıktan ve dona maruz kalarak öldü.
Ahalimizin bir kısmı Dilman’ın Mahlam köyüne döndü. Kalanlar ise, 30 hane kadarı, Kafkasya’nın farklı bölgelerinde yaşıyor.
Anlatan, 40 yaşlarında okuma-yazması olmayan bir kadındır.
E MA, fon 227, liste 1, dosya 424, yaprak 22, orijinal, el yazısı.