HAYATTA KALAN NUBAR MARTOYAN’IN, HAKKÂRİ SANCAĞI AĞBAK KAZASINDAKİ KHARATUN KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI
5 Ağustos 1916, Şıkhmahmud
Anlatan, Nubar Martoyan, Başkale’nin Kharatun köyünden, şimdi Şıkh- Mahmud köyünde yaşıyor.
1914’te, savaş ilan edildiğinde 23 Temmuz dolaylarında – Türkler yaş sınırlandırması olmadan, tüm erkekleri seferberliğe tabi tuttular. Gidenlerden hiç kimse hayatta kalmadı, hiçbiri geri dönmedi.
Savaş vergisi adı altında bizden 2 koyun (koç), 4 araba buğday, 2 el yorgan, 2 çift çorap, 2 ip, 2 kap dolusu yağ, 2 kap dolusu peynir ve 10 keçe götürdüler. Bu istekler her gün tekrarlanıyordu.
Savaşın başlarında Kürtler, “Ruslar sizi korumak için gelecek, fakat biz sizi katledeceğiz, Rusların sizi elimizden almalarına izin vermeyeceğiz”, diyorlardı. Bu yüzden, her an katliam bekliyorduk. Ruslar, ekimde Ağbak’a saldırdı. Kürtler şafakta köyümüze doluştu. Birkaç bin kişiydiler. Liderleri Cıruplu Şahbaz Ağa’ydı. Köyde genç yoktu, hepsi askere alınmıştı. Kalan tüm yaşlılar ve çocuklar vurularak öldürüldü. Sadece bizim evden 4 kişiyi katlettiler. Biz kadınları yağmaladılar, üzerimizdeki fanilayı dahi çaldılar.
Ekim ortalarında Antranik’in gönüllüleri, bizi çıplak ve dehşet içinde buldu. Bizi hemen yola koydular. Uzak köylerdeki halk ise tamamen katledildi. Sadece bizim aileden dört çocuk donarak öldü. Çamur içinde yürümekten aciz kadın ve çocuklar, soğuktan donarak yol boyunca düştü. Ölenlerin sayısı binlere ulaşıyordu. Salmast’a varana kadar, halkın üçte biri kaldı sadece. Unutmadan söyleyeyim, sekiz kişilik ailemizden sadece biri, onu evinde saklayan komşumuz Kürt Khıdır sayesinde kurtuldu.
Halkın çok az kısmı Salmast’a döndü, diğerleri Kafkasya’nın farklı bölgelerinde yaşamaktadır. Memlekete dönen yok.
Anlatan Nubar Martoyan, 45’in üzerinde, okuma-yazması olmayan bir kadındır.
E MA, fon 227, liste 1, dosya 424, yapraklar 6 arka yüzü-7, orijinal, el yazısı.