VAN VİLAYETİ

HAYATTA KALAN VARDAN GALUSTYAN’IN, VAN SANCAĞININ VAN KAZASINDAKİ TİMAR NAHİYESİNİN ERERİN KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI

8 Ağustos 1916, Bılur

Timar sancağının Ererin köyünden Vardan Galustyan’ın anlattığına isti­naden (görgü şahidi olmuştur, 42 yaşındadır):

Ererin 180 hane ve 1.000 kadar nüfusa, bir kiliseye ve Hovhannes adında bir okula sahip olmuştur. Köyün yıllık geliri 5.000 ölçü buğday, 40.000 bağ saman, 32.000 litre üzüm, 500 put’ ceviz, 5.000 put elma, 5.000 put kayısı ve daha başka meyvelerdi. Kilisenin sunağının altında çivi yazılı bir taş vardı, fakat kilisenin kundaklanmasından sonra yıkıntıların altında kaldı. Kilisenin 300 gümüş haçı, 3 gümüş kaplı kenarlan olan İncil’i, de­ğerli kapları, kıyafetleri vs. vardı. Kilise, okul ve 70 ev yakılmıştır.

20 Temmuz 914’te, Seferberlik ilanından bir ay sonra, 20-45 yaşın­daki tüm erkekleri Ererin’den askere aldılar. Evlerinde bulunmayan as­ker adaylarının evlerini yakıyorlardı (mesela Poğos Dumanyan’m evini yaktılar). Ordu için Ererin’den zorla 200 ölçü buğday ve arpa, 1.800 bağ saman, 70 koyun, 100 litre yağ, 28 Osmanlı lirası aldılar.

Türk ordusundan firar eden Grigor Çıgnavoryan ve Grigor Hayrapetyan şöyle anlatmaktadır: “Türk subaylar, biz Ermeni askerlerini ölümüne çalıştırıyor, paramızı elimizden alıyor, bizi çok kötü dövüyor ve hakaret vs. ediyorlardı.”

13 Mart 915’te Alcavaz’ın Aren köyünde vuku bulan olay nede­niyle, bu köyün kaçakları Ererin’e geldiklerinde, vergi tahsildarı Vanlı Omar liderliğindeki 12 hükümet zaptiyesi, koyunları sayma bahanesiyle köyü kuşattı ve birkaç Arenli görerek, onlara ateş etmeye başladı. Ertesi günü, Van’dan çok sayıda asker geldi ve köylülerden bir direniş görme­den, köyü yaktı. 23 Nisan 915’te Ererinli 35 silahlı genç, köyün dağında, belirtilen Omar’in askerleri ve Kürt eşkıyayla çatışmaya girerek 8 ölü verdiler, köyde ise 17 erkek öldürüldü, 9 kişi de amele taburlarında öl­dürüldü. Liderleri Omar, Cevdet Paşa’nın talimatıyla hareket ediyordu. Malakasımlı Fazıl Salakhyan ve Muşur Mahmatyan, Amkuberdli Khuşo’nun oğlu Urfut ve Ummut, Musen Mahmati, Haşan Davutyan ve daha başka Kürtler, Ererin’in kadınlarının büyük bir kısmının ırzına geçti.”

Ererenliler, 15 Temmuz 915’te Kafkasya’ya göç etti. Yolda, Berkri Vadisi’nde Kürtlerin saldırısına uğrayıp 2.000 koyun ile büyükbaş hay­van kaybettiler. Aslik Sahakyan adında bir kadın ve iki çocuk nehre atla­dı, bir başka kadın öldürüldü ve üç kız ağır yaralandı.

Ererenliler günümüzde Bılur, Ecmiadsin, Yerevan ve Bakü’de yaşı­yorlar.

Derleyen: G.M. Nerkararyan

Not: Kürt ve Türk güruh Lim ManastırTndaki Dırsi Tun’a¹⁵ saldırdı­ğında, mermilerinin yetersiz olduğunu fark eder. Şehirden mermi isterler ve Cevdet’in emriyle hemen yollanır. Gönderilen mermi daboları¹⁶, Sevget’in (Karasu) kıyısına, Atnakan’ın yakınma vardığında, silahlı dört At- nakanlı mermi götüren zaptiyelerin üzerine saldırarak, mermi dabolarını ele geçirir. Bunlardan birinin içinde, Van Valisi Cevdet’in eliyle yazılmış bir mektup bulundu. Mektubun içeriği şöyleydi:

“Cihat ilan ettik. Bundan böyle hiçbir Ermeni’ye acımayın, cinsine ve yaşma bakmayın; tüm Ermenileri ve elinize geçen diğer Hıristiyanları acımadan katledin.”

E MA, fon 227, liste 1, dosya 426, yaprak 3 ve arka yüzü, orijinal, el yazısı.