VAN VİLAYETİ

HAYATTA KALAN BİR GRUBUN, VAN SANCAĞININ ŞATAKH KAZASIN­DAKİ PESANDAŞT NAHİYESİ ÖZ SAVUNMASIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI

1 Eylül 1916, Evcilar

Vaspurakan’ın (Van bölgesi) Şatakh sancağının Pesandaşt nahiyesinde­ki Şidan köyünden Nişan Muradyan, Movses Azizyan ve Movses Sargısyan’ın, yürüttükleri öz savunma çatışmalarıyla ilgili anlattıkları:

27-28 Mart 1915’te, Şatakh’m Tağ köyünde öz savunma çatışmaları patlak verir.

Şatakh komitesi, Pesandaşt’ın dört köyüne mektup yollar (Samuel Mesropyan imzasıyla) ve “Baradotik Dağı’m (Ardos’un bir kolu) kuşa­tın ki, güruh Vostan’dan sınırlarınıza girmesin”, der. Pesandaşt’ın dört köyünden (Şidan, Kaynemeran, Areğ ve Kağazis) 50 silahlı adam Bara­dotik Dağı’nı kuşatır. Komite, çatışmanın başlamasıyla birlikte, telgraf tellerinin kesilmesini emretmişti. Bir gün (Şatakh çatışmalarının başla­masından 2 gün sonra) telgraf tellerini onaran bir görevli, hatları onar­mak amacıyla, 15 silahlı zaptiyeyle birlikte Baradotik Dağı’na tırmanır. Dağın Pesandaştlı askerlerimizin mevzilenmiş olduğu kısmına vardıkla­rında, askerlerimiz onların üzerlerine ateş etmeye başlar. Zaptiyeler, ola­yı Vostan’a haber verir ve Kürt, zaptiye, askerî birliklerden oluşan büyük bir ordu Baradotik Dağı’nın karşısındaki Barajkut tepesini kuşatır. İki mevzi, biri Ermenilerin ve diğeri düşmanın, bir vadiyle birbirinden ay­rılıyordu. Güruh, Barajkut’un kayalıkları arkasında mevzilenerek, gece-gündüz sürekli yaylım ateşine tutar. Bizimkiler, onların yaylım ateşine tek tek atışlarla cevap verir.

Hükümet, Gâvaş, Hayots Dzor, Timar halkından aşağı yukarı 8.000 kişiyi (çoğunluğu kadın ve çocuk), çarpışanları açlığa mahkûm etmek niyetiyle Pesandaşt’a yollar. Yeni gelen halk dört köye doldurulup, orada beslenir.

Pesandaştlı 40 savaşçı, Şatakh’a yardıma gider ve orada büyük rol oynar. Kharakanlı Levon, çarpışanlara yardım etmek için, askerleriyle Hayots Dzor’dan Şatakh’a geçmişti. Gâvaş’ta çatışmalar ve katliamlar başlayınca Levon, direnenlere yardım etmek için grubuyla birlikte Pesandaşt’tan Gâvaş’a geçmek ister. Lâkin bu arada, Gâvaş’taki savaşçılar artık dayanamayarak, Levon’un bulunduğu Pesandaşt’a kaçar. Levon, çatışmanın sonuna kadar askerleriyle birlikte orada kaldı.

Düşman tam bir ay boyunca öz savunma kuvvetlerine karşı çarpış­tı. Aralıksız bütün saldırıları ve top atışları boşa çıktı. Bizim savaşçılar, mevzilerinde yüksek moralle yaşıyorlardı: şarkı, oyun, şamata eksik de­ğildi. Tüm bunlar düşman üzerinde çok kötü etki bırakıyordu. Yukarıda belirtildiği gibi, bir ay yararsız saldırılar ve yaylım ateşi sonunda, çar­pışanları tüfekle yenemeyeceğini görünce, Vostan’dan üç top getirterek, Ermenilerin mevzilerini top ateşine tutmaya, aynı zamanda da saldırılar düzenlemeye başlar. Ermeniler saldıranların üzerine ateş açıyor ve herseferinde birkaç Kürt vurduktan sonra, onları geri kaçmaya mecbur edi­yorlardı. Çatışma 45 gün sürdü. Ermeni gönüllüler yetişene kadar hiç kayıp vermedik. Dro, grubuyla Şatakh’a, Keri de Vostan’dan Gâvaş’a hareket etti. Türkler ve Kürtler çoktan kaçmıştı.

45 günlük öz savunma çatışmaları sonucunda Pesandaşt’ın köylerine sığınmış olan Timarlılar, Gâvaşlılar, Karkarlılar vd. ile Pesandaşt’ın 7 köyündeki (Şitan, Kaynemeran, Areğ, Kağazis, Gömer, Nar ve Darents) tüm Ermeni nüfus, yaklaşık 10.000 kişi kurtuldu.

Kürtler kaçtıktan sonra halk terk edilmiş Kürt köylerinden ganimet almaya başladı. Pesandaştlılar, kendilerine sığinan halkı büyük bir sevgiyle koruyup besledi.

Yazılanlar, anlattıklarımıza uygundur.

Okuma-yazma eksikliğinden dolayı Nişan Muradyan, Movses Azizyan, Movses Sargisyan yerine imzalayan Vanlı Hayk Acemyan.

EMA, fon 227, liste 1, dosya 449, yapraklar 13-16 ve arka yüzü, orijinal, el yazısı.