VAN VİLAYETİ

HAYATTA KALAN BAĞDASAR ĞAZARYAN’IN, VAN SANCAĞININ ALCA- VAZ KAZASINDAKİ KUZEL KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI

1916, Oşakan

Alcavaz’ın Kuzel köyünden Bağdasar Ğazaryan’ın köyleriyle ilgili an­lattıkları:

Avrupa Savaşı öncesinde Kuzel köyünün 20 hane (hepsi birbiriyle akraba), 200 kişi (80 erkek) sırf Ermeni nüfusu vardı. Köyün 1.000 baş koyunu ve 500 baş ineği, sığırı, dişi camızı, atı, eşeği vardı. Tukh Manuk adlı eski bir kilisesi vardı. Kilisenin yaklaşık 150 Osmanlı lirası değerin­de eşyası vardı. Eski el yazmaları ve parşömen belgeler de vardı. Köyün yağmalanması esnasında kilise de yağmalandı ve tahrip edildi. Kürtler kilisenin papazı Ter Poğos’u zorla götürüp bir vadide boğazladılar. Kö­yün 20 karma öğrencili bir okulu vardı. Köy şimdi tamamen yıkılmış, harap ve virandır.

Savaş ilanıyla birlikte tellal dolaştırıp köyün tüm erkeklerini toplaya­rak, askerlik adı altında Aren köyüne, oradan da Erzurum, Van, Saray ve daha başka yerlere götürdüler. Önce savaş vergisi, daha sonra ise bağış olarak gıda, hayvan vs. toplamaya başladılar. Sonunda, artık köylülerin bir şey verecek hali kalmayınca, Kürtler ve Türkler cebren evlere girerek her şeyi zorla, hakaretle ve dayakla toplamaya başladı. Soğuk kış şartla­rında insan ve yük hayvanlarını ağır zorunlu çalışmaya götürdüler.

Van çatışması (7 Nisan 1915) başlar başlamaz, akşamüzeri, Recep Efendi adlı zaptiye şefi, zaptiyeleriyle köyü kuşattı. Tellal göndererek, “Herkes resin (muhtar) kapısının önüne gelsin, liste hazırlanarak, ekin yapılabilmesi amacıyla köylüye,zaptiye şefi tarafından arpa tohumu veri­lecektir”, diye ilan edildi.

Erkeklerin hepsi resin kapısının önünde toplandı. Tüm erkeklerin kollarını bağladılar. Erkekler, “Kollarımızı neden bağlıyorsunuz?”, diye sorduklarında, “Sizi Aren köyüne götüreceğiz, oradan da orduya”, diye cevap verdiler (zaptiyeler). Bağlı olarak Aren köyüne doğru sürdüler ve daha köye varmadan, köyün gölü yakınında hepsini vurdular veya boğazladılar. Öldürülenler 40 kişiydi. Bu katliam Aren yakınlarında gerçekleşirken, diğer taraftan da Kürt güruh köye saldırarak güzel kadınla­ra, kızlara tecavüz ettikten sonra esir olarak götürdü ve hepsini İslâm­laştırdı. Kalan halk (kadın ve çocuk) çılgın gibi ve ümitsizce kırlara ve dağlara dağılır, 30 gün dağlardaki ot ve çayırlarla beslenerek buralarda kalır. Ruslar Alcavaz bölgesine girdiğinde bu avare Ermeniler, yeniden bir araya gelerek eski hayatlarına devam ettiler. Ruslar geri çekildiğinde, halk da göç yolunu tutup Kafkasya’ya vardı. Kuzel köyünden şimdi Oşakan’da 10 hane aile var, 50 kişiyle (7 erkek). Köyün 500 khalvar toprağı var (tarla ekmeye). Köyden kaçarken arkalarında 500 khalvar buğday bıraktılar. Kuzel köyü sakinleri genellikle Kars bölgesine dağılmışlar­dır. Kuzel köyünün 600 lira değerinde 2 yelkenli gemisi vardı. Gemiler Türk askerleri tarafından batırıldı. Köyün 300 lira değerinde bir su de­ğirmeni vardı ama bunların hepsi tahrip edilmiştir. Her bir ev ortalama olarak 250-300 liralık zarar görmüştür. Sia Ahmet (Kürt), Haşan Ağa (Kürt aşiret önderi) ve birçok köyün kendi emriyle katledilip yerle bir edildiği ünlü Kör Hüseyin Paşa canilikleriyle meşhur olmuştur. Köydeki ilk katliamda (7 Nisan) 15 kişi denize doğru kaçarak, tepelerin (doğru­dan denizle bağlantılı olan) aralarına girerek orada saklanırlar. Susuzluk çekerler, sonunda dayanamayıp arkadaşlarından birini su getirmesi için yollarlar. Adam gizlendiği yerden tam çıkarken, Kürtler kendisini görüp yakalar ve arkadaşlarının yerini söylemediği takdirde öldürmekle tehdit ederler. Adam bir şey söylemez. Onu keser ve kafasını denize atarlar. Arkadaşları suyun yüzeyinde bir baş görürler, arkadaşlarını saçlarından tanırlar ve dehşet içinde, daha emin bir yer bulmak için saklandıkları yerden çıkarlar. Tam o anda Kürtler saldırıp hepsini öldürür ve soyduk­tan sonra denize atar.

Yazılanlar tamamen anlattıklarımla uyumludur, bu yüzden de Arme­nak Sedrakyan’a, benim adıma imzalaması için izin veriyorum.

Bağtasar Ğazaryan

E MA, fon 227, liste 1, dosya 431, yapraklar 4’ün arka yüzü-7’nin arka yüzü, orijinal, el yazısı.